Czym jest wypalenie zawodowe i jak mu zapobiegać?

„Szybciej, wyżej, dalej” zgodnie z tą zasadą żyje obecnie wielu ludzi, dotyczy to przede wszystkim ich życia zawodowego. Lekceważą oni zmęczenie, stres czy wyczerpanie organizmu na drodze do celu, który sobie wyznaczyli. Zatrzymują się dopiero wówczas gdy nic im się nie chce, nic ich nie cieszy i kiedy zdają sobie sprawę, że wypadli z rytmu, w zgodzie z którym żyli wcześniej. Zauważają, że ich życie totalnie się zmieniło, że nie czerpią już satysfakcji z pracy, unikają kontaktu z ludźmi a dotychczasowe cele życiowe były przewartościowane. Diagnoza jest prosta do ustalenia: tych ludzi dopada wypalenie zawodowe. Dwaj amerykańscy psychoanalitycy Freudenberger i North, którzy zajęli się tym zjawiskiem, definiują wypalenie jako „stan, który krystalizuje się powoli, przez dłuższy okres przeżywania stresu i angażowania całej energii życiowej i który w końcowym efekcie wywiera negatywny wpływ na motywację, przekonania i zachowania”[1]. Wypalenie zawodowe to ostatnimi czasy bardzo popularny temat poruszany w mediach. Staje się on poważnym problemem społecznym i dotyka coraz większej liczby osób. Są to w większości osoby wykonujące zawody wymagające intensywnego kontaktu z ludźmi, polegające na niesieniu pomocy czyli terapeuci, pracownicy socjalni, policjanci, lekarze i pielęgniarki. Jednak tak naprawdę nie ma zawodu, w którym nie istnieje ryzyko wypalenia zawodowego.
 
W czym tkwią przyczyny wypalenia zawodowego?
Wiemy już, że wypalenie zawodowe jest procesem długotrwałym, dotyczy wielu sfer życia człowieka i niesie ze sobą poważne konsekwencje. Ale jak to się dzieje, że tak wiele osób staje się jego ofiarą? Jak już wcześniej była mowa, duże zagrożenie występuje w zawodach, w których najważniejsze są relacje międzyludzkie, niesienie pomocy drugiemu człowiekowi, ciągły kontakt z nim i zaangażowanie emocjonalne w jego problemy. Zdaniem niemieckiego psychologa dr Schroder`a właśnie w tych profesjach szczególnie trudno jest odnaleźć równowagę między chęcią przekonania kogoś a świadomością ograniczonej zdolności człowieka do dokonywania zmian, między współczuciem a koniecznością zachowania bezpiecznego dystansu, między oczekiwaniami a akceptacją ludzkiej niedoskonałości oraz między przeciążeniem a odpoczynkiem[2]. Dodatkowo na wypalenie narażeni są ludzie, którzy charakteryzują się pewnymi cechami osobowościowymi. Chodzi tutaj o perfekcjonistów, którzy biorą na siebie więcej niż mogą udźwignąć i wykonują każde zadanie z najwyższym zaangażowaniem. Chodzi też o osoby, które definiują się tylko poprzez pracę i traktują firmę jako zastępcze zaspokojenie innych potrzeb. Często nie posiadają oni życia rodzinnego czy hobby, lecz będąc na wysokim stanowisku w pracy, wmawiają sobie, że w ich życiu wszystko jest w porządku. Na wypalenie zawodowe narażone są również osoby, które robią wszystko dla innych, poświęcają się, żyją życiem innych, tłumiąc przy tym własne potrzeby. Problem wypalenia zawodowego  dotyczy coraz częściej kobiet, które przecież przeważają w zawodach charakteryzujących się stałymi kontaktami z ludźmi.  Poza tym kobiety pełnią dziś kilka ról jednocześnie, rolę matki, rolę żony oraz rolę kobiety aktywnej zawodowo. Nie potrafią pogodzić tak wielkiej liczby obowiązków i w końcu tracą poczucie własnej wartości, celu życia i jakby tego było mało stają się ofiarą wypalenia zawodowego.
Kolejną ważną kwestią sprzyjającą powstawaniu wypalenia zawodowego są czynniki, które pochodzą z miejsca i stanowiska pracy. Z pewnością można zaliczyć do nich: wykonywanie czynności rutynowych bez perspektywy rozwoju czy nadmierna kontrola przez przełożonych lub ich nieudolne zarządzanie firmą, zła atmosfera w zespole oraz presja i pośpiech w pracy. Wszystkie te czynniki po nałożeniu się na siebie powodują tak ekstremalny efekt, że właściwie każdy człowiek może stać się ofiarą wypalenia zawodowego. Dlatego aby zapobiec wypaleniu warto znać sposoby na jego przeciwdziałanie.
 
Jak zapobiec wypaleniu zawodowemu?
Ważną sprawą jest, aby jak najszybciej rozpoznać objawy syndromu wypalenia i aktywnie mu przeciwdziałać. Priorytetem jest tutaj dbanie o swój stan zdrowia i nie chodzi tu jedynie o unikanie chorób, ale o rozwijanie zdrowego trybu życia. Należy zwracać uwagę na odpowiednio długi, regularny sen, dobre i urozmaicone odżywianie. Utrzymywanie ciała w dobrej kondycji, gdyż ruch przeciwdziała apatii, depresji i przygnębieniu. Najlepsze w tym wypadku jest częste uprawianie jakiegoś sportu w zależności od upodobań i możliwości. Powinno się także zmniejszyć spożycie alkoholu, kawy, nikotyny a nawet lekarstw. Ważne są również regularne kontrole u lekarza by wcześnie rozpoznać i wyleczyć ewentualne choroby. Drugą priorytetową kwestią jest budowanie poczucia własnej wartości, uświadomienie sobie własnych potrzeb i oczekiwań na polu zawodowym. Ważne jest, aby nie robić w pracy czegoś wbrew własnej woli czy własnym ideałom. Nie chodzi tutaj o to, aby nie wykonywać obowiązków, których nam się zwyczajnie nie chce, lecz o to by nie ulegać zbytnio naszym współpracownikom czy przełożonym, którzy lubią zrzucić na nas całą pracę lub odpowiedzialność za nią. Kolejną kwestią jest otoczenie społeczne, w którym przebywamy czyli rodzina i przyjaciele. Należy zadbać o czas na życie prywatne i w żadnym wypadku nie podporządkowywać go kalendarzowi pracy. Warto dzielić się swoimi doświadczeniami i przeżyciami z pracy z bliskimi nam osobami. Podobnie powinno być w przypadku gdy mamy jakiś problem zawodowy. Rozmowa z rodziną pozwoli na podejście do niego z dystansem, co zaowocuje lepiej podejmowanymi decyzjami i zacieśnieniem relacji z bliskimi.  Kolejna sfera działań dotyczy samej kariery, zawodu i osiągnięć w pracy. Planowanie i myślenie w szerokiej perspektywie o swojej pracy a także stawianie sobie nowych wyzwań zapobiegnie zniechęceniu i rutynie w pracy, która jest jednym z głównych powodów wypalenia.  Nie bądźmy przy tym perfekcjonistą i planujmy tylko to co można wdrożyć w życie, pamiętając o konsekwencjach jakie niesie ze sobą stawianie sobie zbyt wysokiej poprzeczki.

[1] W: S.M. Litzke, H. Schuh, Stres, mobbing i wypalenie zawodowe, Wyd. GWP, Gdańsk 2007, s. 167.

[2] J.P. Schroder, Wypalenie zawodowe- drogi wyjścia, Wyd. Edu, Warszawa 2008, s. 14.